Ontbijt broodnodig!
Iedereen vindt het de gewoonste zaak van de wereld dat je eerst benzine in je tank moet gooien om te kunnen rijden. Batterijen in je mobieltje stopt om te kunnen bellen. Of een accu moet opladen voor de laptop. Maar wat doen we zelf? We haasten ons de deur uit. De verleiding is groot om zonder een volledig ontbijt op weg te gaan. Of zelfs zonder ontbijt te vertrekken. De eerste maaltijd van de dag, vlak nadat je opstaat, is niet zomaar bedacht. Het ontbijt levert maar liefst 10 tot 15% van alle benodigde voedingsstoffen en energie. Brood vormt daarin de basis. Een broodontbijt zorgt voor vrijwel alle voedingsstoffen die je lichaam nodig heeft. Je helpt je lichaam er als het ware mee op gang. Onderzoeken wijzen uit dat we ons met het overslaan van een goed samengesteld ontbijt letterlijk tekort doen. Een tekort dat gedurende de rest van de dag niet meer in te halen is. En waarmee we het nog proberen te compenseren is meestal niet erg gezond.
In dit artikel komt naar voren waarom ontbijten belangrijk is. Het geeft aan welke rol brood erin speelt. En het levert de voedingskundige onderbouwing van het bekende gezegde ‘broodnodig’. Een bewijs gebaseerd op klinkklare feiten, de laatste inzichten en de meest recente onderzoeken. Zoals de studie die TNO Voeding in 2000 heeft verricht. In opdracht van het Voorlichtingsbureau Brood onderzocht dit instituut wat er zoal bekend is over ontbijten in Nederland.
Ontbijten: een goede start van de dag
Gezond blijven en lekker eten? Dat wil iedereen. De meeste mensen realiseren zich dat hun lichaam niet vanzelf werkt. Het heeft energie en allerlei voedingsstoffen nodig om naar behoren te kunnen functioneren. Dat geldt voor iedereen. Alleen de accenten kunnen verschillen, afhankelijk van bijvoorbeeld je lichamelijke activiteit of je leeftijd. Wie gezond eet, eet vooral gevarieerd. Verstandig eten is een kwestie van ‘afwegen’. Van sommige producten zou je wat meer moeten eten, van andere liever wat minder. In ieder geval is het van belang dat je een goede start maakt. Te beginnen met het ontbijt, dat is een onmisbare maaltijd. Je lichaam heeft het ‘s nachts zonder eten moeten doen. Om goed te kunnen functioneren en presteren hebben we na het opstaan weer voedsel nodig. Het ontbijt is dus eigenlijk een onmisbare maaltijd.
Ontbijt levert broodnodige voedingsstoffen
Uit het onderzoek van TNO komt naar voren dat ontbijten belangrijk is voor een gezonde voeding. Van de energie en voedingsstoffen die we dagelijks nodig hebben, wordt 10-15% geleverd door het ontbijt. Onderzoekers hebben de kwaliteit van de voeding van ontbijters en niet-ontbijters vergeleken. Wie ontbijt, krijgt meer vitaminen en mineralen binnen. Ontbijters komen dichter in de buurt bij de aanbevelingen van voedingskundigen. Niet-ontbijters krijgen minder voedingsstoffen binnen dan nodig is voor een gezond lichaam. Goed ontbijten is van groot belang. Uit onderzoek blijkt dat de achterstand die je oploopt door die eerste maaltijd over te slaan, in de loop van de dag zelden wordt gecompenseerd.
Ontbijt houdt kinderen bij de les
Goed ontbijten is voor iedereen van belang, maar zeker voor kinderen. De ontbijtgewoonten van schoolgaande kinderen staan de laatste jaren in de belangstelling. In Nederlands onderzoek (1999) signaleerden leerkrachten hongerigheid en slechte concentratie bij kinderen die niet hadden ontbeten. Dat zou gevolgen kunnen hebben voor de prestaties op school. De verleiding is bovendien groot om op een later moment te eten wat maar voorhanden is. Dat zijn vaak tussendoortjes die naar verhouding veel vet en energie bevatten, maar weinig vitaminen en mineralen.
Ontbijten, een zaak van gewicht
Schoolkinderen die niet ontbijten hebben vaker een te hoog lichaamsgewicht in vergelijking met kinderen die ’s morgens wel eten. Dat blijkt uit een onderzoek dat in Nederland is gehouden naar de relatie tussen lichaamsgewicht en niet-ontbijten. De kinderen zien het overslaan van het ontbijt kennelijk als lijnen. Maar wie ’s ochtends niet eet blijkt gemakkelijk te bezwijken voor verleidingen. Daarom is niet-ontbijten altijd af te raden. Temeer omdat ook voor (dikke) kinderen geldt dat ze het tekort aan voedingsstoffen niet meer inlopen. Wie een gezond gewicht binnen bereik wil brengen, doet er juist goed aan om de dag te beginnen met een ontbijt. Bij voorkeur met brood want de voedingsvezels erin zorgen voor een verzadigd gevoel. Dat maakt het doorgaans gemakkelijker om evenwichtig en gezond te eten.
Wat is een goed ontbijt?
Er is een aantal basisproducten dat van de eerste maaltijd een goed ontbijt maakt. Maak elke morgen een keuze uit:
Graanproducten: brood, muesli;
Zachte (dieet)margarine of (dieet)halvarine;
Melk en melkproducten (de halfvolle en magere soorten), kaas (denk ook aan de 30+ en 40+ soorten) en vleeswaren (breng variatie aan in de soorten die minder en meer vet bevatten);
Fruit.
Een graanproduct hoort dus bij een goed en gezond ontbijt. Brood is daar een belangrijk voorbeeld van. Maar als we de boterham nog eens nader onder de loep nemen, blijkt brood onze belangrijkste leverancier van voedingsstoffen die onmisbaar zijn voor het goed functioneren van het lichaam.
Brood is belangrijk
TNO Voeding heeft gekeken naar de rol van brood in de totale Nederlandse voeding. Naar aanleiding van hun studie concluderen ze dat brood een nog veel belangrijkere plaats inneemt dan tot dusverre werd aangenomen.
‘Brood blijkt van alle voedingsmiddelen de belangrijkste leverancier van energie, koolhydraten (zetmeel), voedingsvezel, ijzer, koper, magnesium en jodium.’
Met de laatste voedingsstof onderscheidt brood zich van andere graanproducten, zoals muesli, die geen jodium bevatten. Ook is brood van belang voor de vitaminen B1- en B6-, de seleen-, zink- en foliumzuurvoorziening. Verder blijkt dat brood weinig vet bevat.
Brood voldoet dus uitstekend aan de aanbevelingen van de Gezondheidsraad (destijds de Voedingsraad). De Gezondheidsraad benadrukt in de “Richtlijnen Goede Voeding” het belang van meer zetmeel en voedingsvezel en minder vet in de Nederlandse voeding. Het eten van meer brood sluit daar heel goed bij aan.
Ontbijten met brood, daar zit wat in!
Brood bevat dus zeer veel waardevolle voedingsstoffen. Voedingsstoffen die het lichaam niet kan missen. Het is dus niet verwonderlijk dat we ooit hebben bedacht dat een ontbijt met brood letterlijk en figuurlijk een goed begin is. Er zijn ontbijters die een voorkeur hebben voor cereals (zoals cornflakes), muesli, een fruitontbijt, zuivelproducten, knäckebröd of beschuit. Dergelijke producten kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan een gezonde start van de dag. Maar alleen brood levert bijvoorbeeld de benodigde hoeveelheid jodium om het lichaam naar behoren te laten functioneren. Dat is maar één aspect. Er is nauwelijks een voedingsmiddel te bedenken dat zoveel waardevolle stoffen tegelijk bevat. Behalve deze positieve eigenschappen bezit brood nog een aantal waarden. Brood is lekker, veelzijdig en verkrijgbaar in een enorm assortiment. Vooral de belangstelling voor donkere broodsoorten groeit. Meergranenbroodsoorten –gebakken van tarwe, rogge en andere granen zoals haver, maïs en gerst– zijn daarop het antwoord. Samengevat: Brood is genieten. Alle onderzoeken die door de loop der jaren zijn ingesteld naar het belang van ontbijten en de rol die brood daarin speelt bevestigen steeds wat we diep in ons hart wisten. Kennelijk heeft het een bedoeling dat veel mensen het zo doen zoals ze het doen. Er is eigenlijk geen reden om een broodontbijt over te slaan. Geen tijd? Ontbijten is een kwestie van prioriteit. Je hebt geen zin? Brood heeft wél zin.
Ontbijten door de eeuwen heen
‘Goedemorgen! Pannenkoeken, aardappelen of liever brij?’ Als je dit ’s ochtends hoort is de kans groot dat je nog droomt. Of iemand is een beetje van slag. Eeuwen geleden vormden deze gerechten echter het ontbijt in Nederland. Het duurde nog zeker tot de zeventiende eeuw dat de eerste maaltijd van de dag werd samengesteld op basis van diverse soorten brood, kaas en soms boter. Toen de graanprijzen aan het einde van de achttiende eeuw stegen, werd brood voor velen te kostbaar en verdween het van de ontbijttafel. Er werden weer aardappelen geserveerd, vooral in de minder welgestelde kringen. In de negentiende eeuw was roggebrood de meest gegeten soort. In het westen van het land probeerde men (afhankelijk van het inkomen) vaker tarwebrood of beschuit te eten. Vanaf het moment dat Amerika tarwe tegen aantrekkelijke prijzen exporteerde naar Europa kwam tarwebrood binnen vrijwel ieders bereik. Brood werd een maaltijd op zich! Het eten van brood kreeg zelfs een zekere status. Dat kwam doordat de gegoede burgerij en de rijke boeren het zich veroorloofden. Vanaf dat moment werd het gebruik van een broodontbijt als eerste maaltijd populair.
De herkomst van het woord ‘ontbijt’
Het woord ontbijt bestaat oorspronkelijk uit twee delen: het Middelnederlandse ‘ont’ betekent voorafgaand aan. Het woord ‘bijt’ is afgeleid van bijten oftewel eten. Dat betekent dat het ontbijt gezien wordt als ‘het beginnen aan eten’. In andere Europese culturen hebben de woorden voor ontbijt een andere herkomst. Het Engelse ‘breakfast’ betekent letterlijk het doorbreken van het vasten (break the fast). Ook het Franse ‘petit déjeuner’ is daarop gebaseerd (rompre le jeûne). Het Duitse ‘Frühstück’ maakt duidelijk dat er in al vroeg een stuk(je) gegeten wordt. Het Portugese ‘café da manhã’ combineert het koffiedrinken met de kleine ochtendmaaltijd.